Gemeenschap: een in essentie omstreden ideaal

Betrokken onderzoeker
Chantal van Lieshout (promovenda)

Samenwerkingspartners
UGent

Omschrijving
Het gebruik van het begrip gemeenschap kan tot verwarring leiden. Deze verwarring komt voort uit de manier waarop we het begrip dagelijks gebruiken, maar ook doordat verschillende disciplines – zoals onder ander sociologie en filosofie – zich het concept gemeenschap gebruiken en op diverse manieren uitwerken. Vanuit diverse invalshoeken is het begrip/concept in de loop van tijd daardoor van uiteenlopende betekenissen voorzien, waarin gemeenschap bijvoorbeeld als politiek, relationeel of functionalistisch verschijnsel begrepen wordt.

Anno nu zien we dat het denken over gemeenschap populair is bij politici en beleidsmakers en dat zij het concept vanuit een verbindende en helende gedachte voor het samenleven benutten. Zeker voor buurten en wijken waar het samenleven onder druk staat, als gevolg van een versnipperde context, dalende solidariteit, toenemende pluriformiteit en ongelijkheid. De vraag die dan opkomt is of de manier waarop we over gemeenschap denken en naar gemeenschappen kijken realistisch, en niet te veel geromantiseerd is, en op welke manier het leefwereldperspectief van burgers daarin een plek krijgt. En uiteraard: wat dat betekent voor professioneel handelen dat zich op samenlevingsopbouw of het versterken van sociale verbanden richt?

Dat zijn de vragen waarop dit promotie-onderzoek een antwoord zoekt. Het doel is niet zozeer om tot een eenduidige begripsbepaling van gemeenschap en handelingskader voor professionals te komen. Daarentegen zien we gemeenschap een ‘essentially contested concept’, waarvan we de complexiteit in het promotieonderzoek uiteen willen leggen, om daarmee handelingsperspectieven voor professionals te openen.

Dit promotie-onderzoek wordt mede mogelijk gemaakt door een promotievoucher van Zuyd Hogeschool en door de Werkplaats Sociaal Domein Zuyd.

Doel en werkwijze
Het onderzoek is gestart in september 2021 en bestaat uit de volgende onderdelen.

De basis voor het onderzoek wordt gevormd door een theoretische verkenning van het begrip gemeenschap vanuit diverse disciplines (sociologie, filosofie, antropologie).
De studie wordt vervolgd met empirische casestudy, waarin we enerzijds kijken welke ‘discoursen’ over gemeenschapsvorming gangbaar zijn en anderzijds willen bestuderen hoe gemeenschappen gestalte krijgen.

Inbedding in het programma van het lectoraat Sociale Integratie
Dit onderzoek geeft inzicht in een van de kernvragen van het lectoraat: namelijk hoe samen leven vorm krijgt en welke interacties, relaties en verhoudingen tussen groepen (burgers) daarbinnen plaatsvinden. Een belangrijke meerwaarde van het onderzoek is gelegen in:

de conceptuele opheldering van het begrip – waar hebben we het eigenlijk over wanneer we over gemeenschap spreken?
de vertaalslag die wordt gemaakt naar de praktijk van professionals in zorg en welzijn – (hoe) kunnen zij een bijdrage leveren aan gemeenschapsvorming en relationele inbedding van burgers?

In het project wordt daartoe onder andere samengewerkt met het leeratelier ‘Samenlevingsopbouw’ van de Werkplaats Sociaal Domein Zuyd, om expertise op te halen en dissemineren. Daarmee heeft dit promotieonderzoek relevantie voor:

Programmalijn 2 van het lectoraat Sociale Integratie.
Het transitiethema Gezonde en Rechtvaardige Samenleving van Zuyd Hogeschool, en dan met name de vraagstukken over relationaliteit.
De Werkplaats Sociaal Domein Zuyd.