Nieuwe regels, nieuwe mogelijkheden: Opbouwwerk in tijden van COVID-19

Betrokken onderzoekers
Maja Ročak
Chantal van Lieshout

Samenwerkingspartners
MIK/PIW
Neimed
Welsun
Alcander
Vereniging kleine Kernen Limburg
Trajekt

Omschrijving
Dit project onderzocht met financiering van ZonMW (COVID-19 programma) hoe samenlevingsopbouw ten tijde van een pandemie vorm krijgt. De resultaten laten zien dat de eerste focus van het opbouwwerk met name gericht was op het beschermen en ondersteunen van burgers. Opbouwwerkers probeerden zo veel als mogelijk behoeften van buurtbewoners in beeld te krijgen en op te pakken. Met een ‘wat-kan-wel attitude’ hebben ze zich onvermoeid en met een beproefd instrumentarium ingezet om voor buurtbewoners zichtbaar aanwezig en van dienst te zijn. Daarnaast hebben ze met gebruik van digitale tools en binnen de beperkingen van de maatregelen processen om tot gemeenschapsvorming te komen gestimuleerd en hebben ze informele en formele initiatieven met elkaar verknoopt, de tweede en derde kerntaak van het opbouwwerk. Ondanks dat Covid-19 aanvankelijk onderlinge solidariteit en helpende handen op gang bracht, concluderen wij dat ten tijde van de Covid-19 pandemie gemeenschapsprocessen om diverse redenen onder druk zijn komen te staan. Een punt van zorg en een belangrijke opgave voor het opbouwwerk, om het samenleven na Covid-19 van een impuls te voorzien. Op basis van deze bevindingen zijn diverse aanbevelingen aan opbouwwerkers gedaan.

Doel en werkwijze
Het project vond plaats van juli 2020 tot december 2020 en zocht antwoord op vragen als: Voor welke uitdagingen zien opbouwwerkers zich geplaatst? Hoe krijgt samenlevingsopbouw in tijden van fysieke isolatie vorm en hoe kan het opbouwwerk haar kerntaak in deze omstandigheden zo goed mogelijk vormgeven? Via vijftien diepte-interviews, discussies met experts en één focusgroep zijn de ervaringen en praktijken van de opbouwwerkers verkend. De gegevens zijn geanalyseerd door twee onderzoekers met behulp van traditionele inhoudsanalyse.

Inbedding in het programma van het lectoraat Sociale Integratie
Een van de belangrijke thema’s in het lectoraatsprogramma en de Werkplaats Sociaal Domein Zuyd, is de vraag naar sociale samenhang en de manier waarop mensen onderling verbonden zijn en zich verbonden voelen (programmalijn 2: samen leven). De COVID-19 pandemie bood zowel een kans als bedreiging voor sociale samenhang, zo was onze hypothese bij de start van dit project. Immers: bij de start van de pandemie zagen we allerlei vormen van solidariteit ontstaan, terwijl de mogelijkheden voor nabijheid geringer werden. Met financiering vanuit ZonMW konden we al helemaal aan het begin van de pandemie onze hypothese nader onderzoeken en leerden daaruit belangrijke lessen voor gemeenschapsvorming, die urgenter zijn geworden nu de crisis aanhoudt en meer sociale spanning zichtbaar wordt. Onze hypothese, ook door anderen verwoord, is dat hier kwesties van ongelijkheid (programmalijn 1: over leven) en sociale samenhang samen komen.