Leefstijlgeneeskunde: van weten naar doen
Als het gaat over de zorg – en dat komt in deze tijd nogal eens voor – draait het vaak om kosten en tekorten. Beiden hangen als een zwaard van Damocles boven ons hoofd. Tegelijkertijd – maar wel op gepaste afstand van de rijzende kosten en tekorten – komt er langzaam maar zeker meer aandacht voor vitaliteitsbevordering. Niet pas reageren als je ziek wordt, maar nu ageren zodat je fit en vitaal blijft. Lector Voeding, Leefstijl en Bewegen Susy Braun van Zuyd Hogeschool over het belang van leefstijlgeneeskunde en de daarmee samenhangende moeilijkheid: het veranderen van gedrag.
Aandacht voor gedragsverandering
Vitaliteits- en welzijnsbevordering krijgt dus meer aandacht in de spreekkamer van huisartsen, fysiotherapeuten en andere zorgverleners. ‘Aan de andere kant blijkt uit een position paper van een groot aantal vooraanstaande onderzoekers dat deze zomer verscheen dat “het belang van een gezonde leefstijl structureel onderbelicht wordt”. Dat geeft te denken’, aldus Susy Braun. Ze weet wel wat (mede) de oorzaak is van die onderbelichte kant. ‘Om je leefstijl te verbeteren heb je verandering nodig. Verandering van je gedrag. En gedragsverandering is gewoon ontzettend lastig, voor iedereen. Zelfs als je weet dat je je gedrag moet aanpassen (bijvoorbeeld om jezelf fitter of vitaler te voelen) krijg je dat niet een-twee-drie voor elkaar.’ Het is lastig om vandaag een betere leefstijlkeuze te maken, als je de urgentie daarvoor niet voelt. Op het moment dat je ziek bent, voel je die urgentie wel. Dan is het eenvoudiger om naar de dokter te gaan en daar een pilletje te vragen dat je van de klachten afhelpt. Maar het onderliggende probleem wordt daarmee niet bestreden. Door nu gezondere leefstijlkeuzes te maken, kun je voor een deel voorkomen je dat je ziek wordt.
Fasen van gedragsverandering
De docent-onderzoekers van het lectoraat Voeding, Leefstijl en Bewegen besteden al langere tijd aandacht aan het belang van gedragsverandering. ‘Je kunt gedragsverandering globaal indelen in vijf stappen: 1. Voorbeschouwing of ontkenningsfase (ik heb geen probleem of ik weet het niet, dus ik hoef ook niks te doen) 2. Overpeinzingsfase (misschien is het toch goed om een kleine verandering door te voeren en ik weeg de voor en nadelen af) 3. Besluitvorming of voorbereidingsfase (ik wil echt iets veranderen en stel daarvoor een haalbaar plan op) 4. Actiefase (ik ben volop bezig met de veranderingen en hou bij wat ik anders doe en welke invloed dat heeft op hoe ik me voel) 5. Volhoudfase (in de eerste maanden ben ik expliciet bezig met de verandering, pas daarna slijt het zodanig in dat het een gewoonte wordt). Braun: ‘Vanaf fase 2 ligt terugval op de loer naar een eerdere fase. En weet je: dat is helemaal niet erg. Gedragsverandering is een proces van vallen en opstaan. Het gaat niet in één keer goed. Vier de momenten die wel goed gaan en kijk terug waarom sommige acties niet zijn gelukt. Maak een nieuw plannetje en pak de draad weer op.’ Alle fasen hebben dus aandacht nodig en dat geldt zeker voor fase 5. Het is heel menselijk om te denken dat je er al bent met de verandering, maar dat toch niet zo blijkt te zijn. Het helpt om een duidelijk plan te hebben voor moeilijke situaties en steun te zoeken bij mensen in je directe omgeving.
Genoeg tools
Aan goede ideeën geen gebrek. De afgelopen jaren verschenen er legio hulpmiddelen en modellen die in de zorg worden gebruikt om het gesprek met patiënten aan te gaan. Om hen te helpen bij het maken van de goede keuzes voor behandeling. Voorbeelden zijn motivational interviewing en shared decision making. Braun: ‘Die hulpmiddelen kun je ook gebruiken voordat er klachten zijn, dus bij het bevorderen van een gezonde leefstijl en welke invloed leefstijlgedrag heeft op je vitaliteit. Maar ook dan blijft: weten is nog geen doen!’ Braun verwijst naar een adviesrapport van de Wetenschappelijk Raad voor het Regeringsbeleid waarin met klem wordt geadviseerd om niet uit te gaan van een rationalistisch model maar van een realistisch model. ‘Mensen kunnen namelijk altijd in een situatie komen waarin het leven zo tegenzit, dat zij niet in staat zijn om te handelen. Je hebt niet alleen kennis nodig om te veranderen, maar vooral ook doe-vermogen.’
Van weten naar doen
En juist om in die doe-stand te komen ontwikkelde het lectoraat Voeding, Leefstijl en Bewegen de Leef!kaarten (zie filmpje hieronder).
Die geven per kaart een kleine voorzet voor een verandering. ‘Ook hier geldt: met het aanschaffen van de Leef!kaarten ben je er niet. Je moet ermee aan de slag gaan.’ Braun is dan ook blij dat een huisarts en een bedrijf actief met de kaarten aan de slag gaan. ‘De kaarten werken niet als je ze gewoon meegeeft of in je bedrijf neerlegt. Je hebt innovatievermogen nodig bij de (zorg)professional om de gebruikers te activeren en ondersteunen in het doorlopen van die eerdergenoemde stappen van gedragsverandering. Pas dan komt die verandering tot stand. Die verandering die echt keihard nodig is om te komen tot een vitalere bevolking en daarmee een toekomstbestendige zorg!’
Meer weten over de leef!kaarten of vragen? Check de website of mail naar vitale.limburgers@zuyd.nl.
Zo werken wij aan een duurzamere wereld
Bij Zuyd Hogeschool gonst het van de ideeën en initiatieven die bijdragen aan een duurzamere wereld. Met het programma Duurzaam Zuyd bieden we hieraan richting en ondersteuning. In dit programma geven wij onze duurzaamheidsambities vorm: we zorgen voor een integrale plaats van duurzaamheid in ons onderwijs, we verduurzamen onze bedrijfsvoering en we investeren in de vitaliteit van onze studenten en medewerkers. We zijn er nog niet, maar we werken hier iedere dag keihard aan. Op die manier zorgen we er als hbo-instelling voor dat onze studenten zich ontwikkelen tot goedopgeleide professionals. Professionals die de kennis en de vaardigheden hebben om vanuit hun vakgebied bij te dragen aan een duurzamere wereld.
