Klimaatrebellen

Ik moest de afgelopen week in Den Haag zijn. De trein was vanwege werk aan het spoor geen optie, dus met de (elektrische) auto naar de Hofstad. Dat was vanwege de post-corona weer volledig opgebloeide filedruk op de Nederlandse wegen al geen aanlokkelijk vooruitzicht. Maar de dagelijkse blokkades van de A12 door honderden klimaatrebellen deden mij helemaal de moed in de schoenen zinken.

Daar sta je dan, zo vreesde ik. In de file. Als onderdeel van het probleem. Want vijftiger én automobilist én iemand die toch vooral de vrede wil bewaren. Bepaald geen ‘rebel with a cause’. En dan nog te laat voor je afspraak ook. 

Uiteindelijk bleek het allemaal reuze mee te vallen. Er was nauwelijks politie-inzet, aangezien er prioriteit werd gegeven aan het in goede banen leiden van het uitspelen van Ajax - Feijenoord. Zonder publiek. Kennelijk is zo’n snelwegblokkade ook weer niet zo gevaarlijk. En zeker niet zo belangrijk als een potje voetbal. Zonder dienders en waterkanonnen bleken de demonstranten ook de kwaadste niet. Zelforganiserende teams regelden feilloos het omleiden van het verkeer en tegen een uur of twee in de middag zat de dag er weer op. Ik zoefde aldus ruimschoots op tijd de Utrechtse baan op. “Wat een gaaf land is dit toch”, schoot er door mij heen.
 

Maar we zijn natuurlijk helemaal geen gaaf land. Als we niet uitkijken jagen we de hele boel naar de Filistijnen, zodat er straks geen leefbare plek meer is voor de kinderen van onze kinderen. Omdat ieder voor zich (jij en ik) geen maat weet te houden. En actoren met doorzettingsmacht – regeringen, internationale organisaties, grote bedrijven – niet de moed en het vernuft hebben om ons het goede te laten doen.

Het is belangrijk om vanuit dat perspectief naar de klimaatrebellen te kijken. Want wat moet je doen, wanneer het zo mis loopt en niemand luistert? Stel je voor dat het jezelf overkomt. Als ouder in de toeslagenaffaire. Als Groninger in het aardbevingsgebied. Als vluchteling. Dan is het demonstratierecht heel mooi, maar vaak ineffectief. Omdat er, als afzonderlijke geval, geen collectief is om een vuist te maken. En zelfs als dat er wel is en je met velen bent, omdat regelgeving de demonstrant tot een plaats en tijdstip veroordeelt waarmee in ieder geval is zekergesteld dat niemand er last van heeft. Wat is heden ten dage de macht van de legale demonstrant op het Malieveld, afgezet tegen boeren op de trekker en klimaatplakkers op onze snelwegen?

Het recht op demonstreren is een groot goed. Maar in de praktijk is het stakingsrecht veel effectiever. Dat doet de machinerie tenminste stoppen. En zijn partijen gedwongen om in overleg te gaan. Maar hoe te staken voor een rechtvaardige behandeling van je toeslagenaanvraag? Een veilig huis in Groningen? Een humane asielprocedure? Een duurzame wereld? Dan kom je toch al snel uit bij rebellie. Omdat er anders niet naar je wordt geluisterd. Omdat het aangewezen demonstratievak gewoon te weinig indruk maakt.

De keerzij is er echter ook. Want wie bepaalt nu dat het illegale protest weliswaar onrechtmatig is, maar niettemin gerechtvaardigd? Mahatma Gandhi en Martin Luther King bleken aan de goede kant van de geschiedenis te staan. De duizenden deelnemers aan de fascistische protestmarsen in de jaren ‘20 en ‘30 evident niet.

Uiteindelijk kan alleen de combinatie van een goed functionerende democratie en bijbehorende rechtsstaat uitsluitsel bieden over hoe gerechtvaardigd de zaak is. En juist daar zien we grote doorbraken, zoals de Urgenda-uitspraak waarmee de rechter de Nederlandse staat dwong de uitstoot van broeikasgassen sneller terug te dringen. Of de uitspraak deze zomer in Montana, Verenigde Staten, waarin de rechter stelt dat de staat mensenrechten schendt door beleid dat geen rekening houdt met de impact op het klimaat. En afgelopen week vond de zitting plaats van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, waar zes jongeren en maar liefst 32 landen tegenover elkaar staan ten aanzien van de vraag of landen mensenrechten schenden als hun klimaatbeleid faalt. Ik denk niet dat de gedaagde landen ermee wegkomen. Uitspraak volgt.

Maar voor het daadwerkelijk transformeren naar een duurzame leefwijze is meer nodig dan vertrouwen op de werking van democratie en rechtsstaat. Dat vergt andere beprijzing, andere technologie, andere competenties en ander gedrag. Daar kunnen en moeten wij allemaal aan bijdragen – de onderwijsinstellingen niet in de laatste plaats.
 

En Zuyd pakt die handschoen op. We zien duurzaamheidsvraagstukken in vrijwel alle opleidingen en in ons praktijkgerichte onderzoek terugkomen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan afvalreductie in de gezondheidszorg, circulaire productie en circulaire businessmodellen, de minor Kunsteducatie: duurzaamheid, het Zuyd Perron Circulair Weert of ons Sustainable International Business onderzoekscentrum in Maastricht. Met het programma Duurzaam Zuyd zorgen we voor een integrale plaats van duurzaamheid in ons onderwijs, verduurzamen we onze bedrijfsvoering en investeren we in de vitaliteit van onze studenten en medewerkers. En het Green Office ondersteunt ons om daadwerkelijk een duurzame hogeschool te worden.

Het moet. Het kan. En die A12? Die moet maar gauw een groene loper worden, net als de A2 in Maastricht. Dat zit ook beter dan asfalt.

 

André Postema is sinds 1 juni 2023 voorzitter van het College van Bestuur van Zuyd Hogeschool.